Maxim Februari – De onbetrouwbare verteller & Karel van het Reve voor beginners

Ik hou van essays. Maakt niet uit waar ze over gaan – literatuur, de maatschappij, geschiedenis, de toekomst – als ze maar goed geschreven zijn. Een goed geschreven essay kan je aan het denken zetten over iets waar je nog nooit over nagedacht hebt. Je surft simpelweg mee op de gedachtegolf van een schrijver.

Onlangs las ik twee essaybundels uit waar ik allebei zo’n beetje het hele jaar over gedaan heb: De onbetrouwbare verteller van Maxim Februari en Karel van het Reve voor beginners. Dat klinkt heel voortploeterend, dat je tien maanden doet over zo’n boek, maar dit is het zeker niet. Zo’n essaybundel vind ik namelijk ideaal als ‘boek-ernaast’. Een essay hier, een essay daar, niet integraal, maar af en toe tussendoor (korte verhalenbundels zijn hier ook heel geschikt voor trouwens).

Maxim Februari gaf in januari een lezing in de Kennemer Boekhandel. Hutje mutje, op klapstoeltjes naast elkaar, gek hoe dit nu al weer voelt als een ver verleden. Ik nam toen enthousiast Februari’s nieuwste boek De onbetrouwbare verteller mee naar huis, een bundeling columns uit NRC Handelsblad, aangevuld met een aantal langere essays en een kort verhaal. Februari vertelde zo geestig en scherp tijdens die lezing – eigenlijk een soort live essay voor de vuist weg – dat ik die stem graag nog wat langer wilde horen.

Zijn terrein bestrijkt veelal de moderne technologie en wat dat doet met het leven van ons moderne mensen. Alle data die er van ons verzameld worden en hoe we daar grotendeels vrijwillig aan meewerken. Februari snijdt veel actuele zaken aan, maar zonder opgeheven vingertje. Eerder verwonderd, vaak met een licht ironische toon, lekker scherp en prikkelend. Zo word je zelf aan het denken gezet over dingen die overal om ons heen zijn, maar waar je door alle drukte van het dagelijks leven nauwelijks over nadenkt. Februari lezen is minstens zo leuk als Februari horen praten.

Karel van het Reve is zo’n schrijver die ik al jaren van verschillende kanten getipt krijg. Een van de beste essayisten uit ons taalgebied, bekend om zijn heldere stijl, inspiratie voor velen. Maar ja, waar begin je dan? Vermoedelijk precies om die reden heeft uitgeverij Van Oorschot Karel van het Reve voor beginners uitgebracht, perfect voor mij als doelgroep. Een verzameling van zijn kortere stukken door zijn hele oeuvre heen. Van zijn eerste reizen naar de Sovjet Unie in de jaren ’50 tot kort voor zijn dood eind jaren ’90, als hij ziek en beginnend dementerend zijn lezers vaarwel zegt. De stukken in deze bundeling gaan over van alles en nog wat. Sommige Sovjet-stukken gaan over een concrete werkelijkheid uit die tijd, andere stukken zijn meer een redenering die Van het Reve van begin tot eind uitpluist. Iemand heeft iets geschreven of geroepen, stellig en overtuigd van zijn of haar gelijk, maar Van het Reve denkt er het zijne van. Messcherp en niet zelden vilein bekijkt Van het Reve zo’n stelling van alle kanten om het met zichtbaar genoegen net zo lang te ontleden tot er niks meer van overblijft.

Een van de leukste stukken in dit boek vond ik ‘Fascistoïde drek’, een hilarisch verhaal waarin Van het Reve door Moskou wandelt op weg naar een afspraak bij een vriend. Het begint zo:

Iedereen heeft een voorlopige of definitieve laatste keer dat hij naar de bioscoop geweest is of Wiegel op de tv gezien heeft. Zo heeft ook iedereen een laatste keer dat hij in zijn broek gescheten heeft. Mijn laatste keer was in 1968. Ik was toen zevenenveertig jaar oud. Het was middag. Om vier uur had ik een afspraak met André A. Ik bezocht hem altijd te voet, omdat dat minder opzien baarde. (p. 43)

Bij de beschrijvingen van de schrijver die in hoge nood op zoek gaat naar een openbaar toilet in Moskou, maar dat helaas nergens kan vinden, kwam ik niet meer bij. Ook ‘De geneugten van de watersport’ sprak mij erg aan. Van het Reve doet hier een poging te beschrijven wat er zo leuk is aan zeilen, maar komt er zeer droogjes achter dat er aanzienlijk meer nadelen dan voordelen aan deze watersport kleven. In het licht van alle nattigheid en ongemakken moet je wel gek zijn als je deze sport zou willen beoefenen, wat Van het Reve desondanks toch een leven lang gedaan schijnt te hebben. ‘En als ik de haven zonder ongelukken uit ben gekomen kan ik me de rest van de tocht onder meer bezighouden met de vraag: hoe kom ik in godsnaam heelhuids thuis?’ Tja.

Dit smaakt uiteraard naar meer. Gelukkig lijkt de uitgever met me te hebben meegedacht, want er is ook een Karel van het Reve voor gevorderden op de markt. Een mooi boek-ernaast voor volgend jaar wellicht.

Maxim Februari – De onbetrouwbare verteller
Prometheus, 2019
304 pagina’s

Karel van het Reve – Karel van het Reve voor beginners
Van Oorschot, 2015
208 pagina’s