Eugen Ruge – In tijden van afnemend licht
Waar ze in de VS de eeuwige discussie hebben over de ‘Great American novel’, zijn ze in Duitsland altijd op zoek naar het ultieme boek over de Wende. Die discussies blijven boeiend, omdat er nooit een eenduidig antwoord op is. Enkele jaren geleden werd De toren van Uwe Tellkamp opeens onthaald als de definitieve Wende-roman. Onlangs woei de nieuwste literaire sensatie vanuit Duitsland over naar Nederland, In tijden van afnemend licht van Eugen Ruge.
Waarom lees je het ene boek niet en het andere wel? Vele zaken wegen mee: titel, omvang, omslag, recensies, persoonlijke tips. Op al die fronten scoorde Ruge goed, hoewel ik wel sterk het gevoel had dat het hier om een literair zwaar werk ging. Gelukkig maar dat vooroordelen niet altijd juist blijken te zijn, want wat een prettig boek was dit. Het zat er gezien de omvang (350 bladzijden) weliswaar niet in het boek in één ruk uit te lezen, maar die gewaarwording, die drang, was er wel continu. Ik hou daar erg van: een boek dat in literair opzicht tot een hoog niveau behoort, maar dat tegelijkertijd prettig en vlot leest. Het hoeft niet altijd moeilijk.
In tijden van afnemend licht gaat over de DDR, of over vier verschillende generaties die hun leven in communistisch Oost-Duitsland hebben doorgebracht. De DDR bestond nog geen 45 jaar, te weinig voor één mensenleven, dus voor veel personages in het boek is er sprake van een tijd vóór en een tijd ná. De ruggengraat van het verhaal ligt in 1989, vlak voor de Wende, als tijdens de 90e verjaardag van de pater familias alle familieleden bij elkaar komen. Gedurende het boek voltrekt die ene feestdag zich van begin tot eind, steeds afgewisseld met hoofdstukken die soms in het verleden en soms ook al in de toekomst spelen. Per hoofdstuk wisselt het perspectief, zodat je de voorgeschiedenis van enkele oudere personages meekrijgt (Rusland, Mexico) en de moeizame familieverhoudingen leert begrijpen.
De meeste gebeurtenissen spelen zich af in huiselijke kring en draaien voornamelijk om het onvermogen anderen te begrijpen en vooral ook het onvermogen zelf begrepen te worden. Iedereen in het boek wil wat van zijn leven maken, maar dit is vaak lastig in die vreemde DDR-samenleving, waarin veel geroepen werd maar weinig kon. Bovendien zitten de verschillende generaties elkaar in de weg, waardoor er veel frustraties ontstaan; onuitgesproken uiteraard. Tussen die dromen en frustraties in lijden zij hun leven, voornamelijk bezig zich net iets anders voor te doen dan ze daadwerkelijk zijn. Dat maakt ze zeer menselijk. En daar ligt ook de kracht van Eugen Ruge. Hij beschrijft zijn personages soms komisch, soms tragisch, maar altijd kleurrijk; je voelt de sympathie die hij voor ze koestert. Je wilt meer over ze weten, in meer hoofden duiken en daarom wil je steeds maar doorlezen. Of In tijden van afnemend licht de ultieme Wende-roman is zal de tijd leren. In elk geval heeft Ruge goed aangevoeld dat het om die Wende zelf, de eigenlijke gebeurtenis, niet zozeer gaat; belangrijker is het ervoor en erna.
De Geus, 2012
Oorspronkelijke titel In Zeiten des abnehmenden Lichts, 2011
Vertaald uit het Duits door Josephine Rijnaarts
352 pagina’s