Blake Bailey – Philip Roth: The Biography

Een kortere versie van dit stuk is geplaatst op literair platform Tzum

In mijn studietijd had ik een obsessie met Philip Roth. Ik hoorde voor het eerst over deze Amerikaanse schrijver via mijn broer, die een stuk aan het schrijven was over het toen vers verschenen boek Het complot tegen Amerika. Zijn enthousiasme zorgde voor mijn eerste kennismaking met Roth, via datzelfde boek. In het Engels uiteraard, want ik was tenslotte student Engelse taal en cultuur. In de jaren daarop volgde nog een hele trits boeken en verkondigde ik zelfs hier en daar dat ik mijn scriptie over Philip Roth wilde schrijven. Het liep anders en nadat ik nog een laatste paar Roth-boeken las raakte ik hem kwijt. Al zijn boeken begonnen voor mijn gevoel op elkaar te lijken. Nu pas realiseer ik me dat ik met die laatste boeken net een verkeerd rijtje te pakken had – Indignation, Zuckerman Unbound en, het dieptepunt, The Humbling – en dat ik veel beter had kunnen teruggrijpen op een van zijn eerdere meesterwerken. Wijsheid achteraf. Feit is dat ik in de tien jaar ertussen nauwelijks nog aan Philip Roth heb gedacht. Tot nu.

Onlangs werd een baksteen van een biografie de wereld ingeschoten, Philip Roth: The Biography, geschreven door Blake Bailey. De besprekingen waren dusdanig lovend dat ik gelijk weer ouderwets enthousiast raakte. Dit moest ik lezen. Aanvankelijk schrok ik nog terug voor de enorme omvang van 900 pagina’s. Hoe moest ik hier in godsnaam doorheen komen met één of twee leesuurtjes per dag, als het meezit? Maar nadat ik me over mijn dikke-boeken-angst had heen gezet wilde ik nog maar één ding: dóór. Door met dit fascinerende schrijversleven, rijk met boeken en rijk met vrouwen. Van zijn debuut met de verhalenbundel Goodbye, Columbus uit 1959 tot aan zijn laatste roman Nemesis uit 2010. Meer dan vijftig jaar schrijverschap, 31 boeken, met in de prijzenkast zo’n beetje elke grote literaire prijs die je kunt bedenken (behalve die ene die altijd bleef ontbreken, de Nobelprijs voor de Literatuur).

Met Blake Bailey heeft Roth de perfecte biograaf gevonden. Dit is op zichzelf al een hele prestatie als je bedenkt dat het knap lastig kan zijn als het onderwerp van een biografie alive and kicking over je schouder meeleest en logischerwijs over alles zijn zegje wil doen. Nadat hij een eerdere biograaf de laan uit had gestuurd, gaf Roth Bailey zijn zegen en, nog veel belangrijker, onbeperkt toegang tot zijn archieven. Uit de vele gesprekken die de twee tot aan Roths dood in 2018 voerden, de ontelbare brieven en manuscripten waar hij in mocht graven – waaronder het nooit gepubliceerde Notes for My Biographer – heeft Bailey een uiterst leesbaar boek weten te maken. Ja, het boek is vaak veel te gedetailleerd en natuurlijk had het korter gekund, maar met zo’n fascinerend leven wíl je als lezer ook alles weten. Bailey pluist het allemaal tot in detail uit, met evenveel aandacht voor Roths persoonlijke leven als voor zijn werk. Zijn jeugd in een Joods arbeidersgezin in Newark, New Jersey, zijn twee grandioos mislukte huwelijken, zijn vele affaires door de jaren heen; in een biografie over een schrijver als Philip Roth, iemand die zoveel uit zijn eigen leven in zijn boeken terug liet komen, móet dat leven ook uitgeplozen worden.

Roths leven vormde zijn boeken, maar zijn boeken vormden ook in grote mate zijn leven. De in 1969 verschenen bestseller Portnoy’s Complaint is hiervan het bekendste voorbeeld. Door dit boek – berucht vanwege de openhartige seks- en masturbatiescènes – werd Roth in één klap een van de beroemdste schrijvers van Amerika. Zelfs wenste hij later wel eens dat hij dit boek nooit geschreven had, want hij kreeg in de tien jaar erna geen goed boek meer uit zijn pen. Pas na het sterke The Ghost Writer uit 1979 kwam er weer een opgaande lijn in zijn oeuvre, culminerend in wereldwijde lof na de publicatie van zijn American Trilogy tussen 1997 en 2000 (American Pastoral, I Married a Communist en The Human Stain). Het boek waar het voor mij allemaal ooit mee begon, The Plot against America (2004), bestormde een paar jaar geleden zelfs opnieuw de bestsellerlijsten vanwege de haast angstaanjagende gelijkenis tussen dat verhaal en het presidentschap van Trump. Van satire tot vlijmscherpe maatschappijkritiek en van boeken vol seks tot bespiegelingen over ziekte en de dood, dit is een oeuvre dat zich steeds heeft veranderd en ontwikkeld.

Als deze biografie iets doet, is het aanzetten tot meer. Niet alleen wilde ik gelijk weer mijn Philip Roth-collectie erbij pakken, ik kwam er ook achter dat er nog zoveel van zijn boeken te ontdekken zijn. Daarnaast heb ik een hele trits namen genoteerd van schrijvers waar Roth mee bevriend was, wiens werk hij bewonderde of zich voor inzette. Zo biedt dit boek je de nodige inspiratie voor maanden – wat heet, járen – verder lezen. En mocht je zelf schrijfaspiraties hebben, ook daar kan Roth je inspireren. Totdat hij na het publiceren van zijn laatste boek Nemesis zijn pen neerlegde – naar eigen zeggen ging het niet meer – hield hij er een enorme schrijfdiscipline op na. Zoals hij zelf in een interview vertelde:

In most professions there is a beginning, a middle, and an end. With writing, it’s always beginning again. Temperamentally, we need that newness. There is a lot of repetition in the work. In fact, one skill every writer needs is the ability to sit still in this deeply uneventful business. I work all day, morning and afternoon, just about every day. If I sit there like that for two or three years, at the end I have a book.

Stug volhouden dus. Hoewel, als Roth om negen uur ‘s ochtends achter het stabureau in zijn schrijfstudio stond, verzuchtte hij vaak ‘Malamud has already been at it for two hours.’

Interessant genoeg kwam vrijwel meteen na de publicatie van de biografie naar buiten dat biograaf Blake Bailey door meerdere vrouwen werd beschuldigd van seksueel overschrijdend gedrag, in de tijd dat hij werkte als docent Engels op een middelbare school in de jaren ’90. De Amerikaanse uitgever, W.W. Norton & Company, besloot hierop onmiddellijk de publicatie op te schorten en geen tweede druk van de biografie op te leggen (de eerste druk was vrijwel gelijk uitverkocht). Inmiddels heeft een andere Amerikaanse uitgever, Skyhorse Publishing, de rechten verworven en komt de Engelse editie van het boek binnenkort alsnog weer op de markt. Zelf sluit ik me aan bij de Nederlandse uitgever, De Bezige Bij, die hun vertaling van de biografie wel in de handel hield en houdt, en Joost de Vries, schrijver en recensent voor De Groene Amsterdammer, die in een artikel schreef: ‘Die biograaf mag van harte gecanceld worden. Maar niet de biografie.’

W.W. Norton & Company, 2021
912 pagina’s

Nederlandse vertaling:
Philip Roth, de biografie
De Bezige Bij, 2021
Vertaald uit het Engels door Lidwien Biekmann en Frank Lekens
880 pagina’s