Ali Smith – Autumn

De zomer van 2016, het voelt als een eeuwigheid geleden. Het was de zomer van de Brexit-stemming in het Verenigd Koninkrijk. Zo’n moment dat een duidelijke scheidslijn markeert, waarna de mensen het altijd zullen hebben over ervoor en erna. Het is al weer vijf jaar geleden, maar dat gevoel van een belangrijk moment in onze tijd maken we nu ook mee. Dat maakt Autumn van Ali Smith tot een wonderlijk actueel boek.

Ik beluisterde een keer een BoekenFM-podcast door Joost de Vries en Ellen Deckwitz over Autumn. Ik weet niet zo goed meer wat ze allemaal zeiden, maar hun enthousiasme voor het boek is blijven hangen. Autumn speelt tegen de achtergrond van de Brexit-stemming, zonder daar nadrukkelijk over te gaan. Het gaat veeleer om het gevoel dat er heerst in Engeland, een gevoel van shock, van euforie (voor sommigen), maar ook van onzekerheid. Smith illustreert dit meteen in de openingszin, een variant op de beroemde openingszin van A tale of two cities van Charles Dickens: ‘It was the worst of times, it was the worst of times. Again. That’s the thing about things. They fall apart, always have, always will, it’s in their nature.’

Things fall apart, naar het gedicht ‘The second coming’ van William Butler Yeats, ooit geschreven om de turbulente tijd van begin 20e eeuw te duiden. Ondanks dit tamelijk omineuze begin is Autumn zeker geen deprimerend boek, integendeel. Er zitten veel verwijzingen in naar de seizoenen. De dingen vervallen en gaan nu eenmaal dood in de herfst en winter, maar daarna komt er ook weer nieuw leven in het voorjaar. Er is dus hoop.

Hoofdpersoon Elisabeth, geboren in 1984 (mooie Orwelliaanse verwijzing), voelt zich onzeker over de toekomst. Waar gaat het heen met het land en haar leven? Ze ontvlucht de rare sfeer die er hangt in Londen en strijkt neer op het platteland, bij haar moeder, aan wie ze zich voornamelijk ergert. Ze wil op bezoek bij haar oude buurman Daniel, een inmiddels 101-jarige man die zijn laatste dagen slijt in een bed in een verzorgingstehuis. Elisabeth ontmoette Daniel voor het eerst toen ze acht was en ontwikkelde een warme band met hem. Ze scherpte haar geest aan de stimulerende gesprekken die ze continu voerden met elkaar. Ondanks het grote leeftijdsverschil zijn ze geestesverwanten. Elisabeth voelt die diepe connectie met Daniel nog altijd, ook al praat hij niet meer terug en slaapt hij voornamelijk. Toch werkt zijn geest nog wel degelijk. Het boek volgt Elisabeths verhaal in het heden, maar duikt daar tussendoor afwisselend in haar en Daniels verleden.

Het boek heeft geen heel strakke plot. Het gaat Smith er meer om te laten zien hoe het leven altijd doorgaat, in al z’n alledaagsheid, ondanks grote maatschappelijke gebeurtenissen op de achtergrond. Met zijn imposante leeftijd belichaamt Daniel het verleden, Elisabeth de toekomst. Hoewel ze veel mooie momenten delen in het verleden draaien de wereld en de seizoenen onherroepelijk door. Smith verbindt hun dromen en herinneringen met de dagelijkse werkelijkheid om hen heen – het bureaucratische geneuzel als Elisabeth een nieuw paspoort probeert aan te vragen, de gekmakende regeltjes die gelden in het verzorgingstehuis – tot een wonderbaarlijk natuurlijk aanvoelend geheel. Nu eens melancholisch, dan weer hoopvol, met een aantal zeer grappige scènes ertussendoor.

Er zit een duidelijke ondertoon van Shakespeare door het hele boek heen (over glorieus Engels verleden gesproken!). Met name The Tempest zit erin verwerkt, met de oude tovenaar Prospero die met zijn dochter Miranda op een eiland woont. Een stuk met een vaak magische sfeer, dat anders dan de meeste andere Shakespeare-stukken noch een komedie, noch een tragedie is. Zo voelt Autumn ook: magisch, dromerig, melancholisch, hoopvol, rijk, maar toch niet zwaar. Een beetje zoals de fee Puck in The Tempest.

Autumn is het begin van een romancyclus aan de hand van de seizoenen. Opvolgers Winter en Spring zijn in de tussenliggende jaren verschenen en het laatste deel, Summer, verscheen afgelopen zomer. Ik ben benieuwd naar deze andere boeken en hoe Smith alles met elkaar zal verbinden. Voor zover ik het begrepen heb volgen de andere delen elkaar niet heel strak op, maar sluiten ze eerder thematisch op elkaar aan. Toch meen ik dat Daniel en Elisabeth in Summer nog één keer terugkeren. Dat klinkt in elk geval veelbelovend, want beide personages zou ik nog wel meer over willen lezen.

Tot slot nog een mooie uitspraak van Daniel tegen een jonge Elisabeth, over de kracht van kunst en lezen (Elisabeth wordt later docent kunstgeschiedenis aan de universiteit): ‘What you reading? Always be reading something, he said. Even when we’re not physically reading. How else will we read the world? Think of it as a constant.’

Penguin, 2016
264 pagina’s

Nederlandse vertaling:
Herfst
Prometheus, 2018
Vertaald uit het Engels door Karina van Santen en Martine Vosmaer
234 pagina’s


Facebooktwitterlinkedinmail

Leave a Reply