Zomerlezen 6: Frank Westerman – Stikvallei

Een gaswolk doodt al het menselijke en dierlijke leven in een vallei in Kameroen. Een natuurramp uit 1986 die tot op de dag van vandaag niet verklaard is. Destijds deed Frank Westerman al verslag van dit bizarre fenomeen voor de radio en de krant, nu heeft hij zijn nieuwe boek gewijd aan de stikvallei.

Vlak na de ramp leek alles te wijzen op een uitbarsting van de vulkaan onder het Nyos-meer. Nu hangen vele wetenschappers de spontane-ontgassingstheorie aan, een spontane uitstoot van giftige dampen vanuit het kratermeer.

Maar was het wel een natuurramp? Vermoedens van een wapentest blijken ook hardnekkig – President van Kameroen Paul Biya zou hebben toegestaan om een nieuw type bom te testen op zijn eigen bevolking, door de Amerikanen, de Fransen, of zelfs de Israëliërs. Of was het een vertoornde meergod die een reusachtig python-ei op de bodem van het meer heeft stukgeslagen, om de afvallige bevolking te straffen met giftige zwaveldampen?

Om al deze verhalen is het Frank Westerman te doen. Hij is niet zozeer op zoek naar de ultieme waarheid van de ramp in de stikvallei, maar probeert te achterhalen op wat voor verschillende manieren deze ramp is verklaard. Hoe ontstaan de verhalen die zo’n gebeurtenis moeten verklaren?

De internationale wetenschappers die de ramp onderzochten lagen vanaf het begin met elkaar overhoop. Opgezwollen ego’s en de hang naar internationale erkenning zorgden al gauw voor verschillende theorieën. De strijd tussen deze wetenschappers – met vulkanologen in het ene kamp en spontane-ontgassingsadepten in het andere – is zowel vermakelijk als gênant. En wat te denken van het legertje missionarissen dat in het gebied actief was? Natuurlijk hebben zij veel goed werk verricht, op het gebied van zorg en opvang voor de slachtoffers, maar zij bleken ook uiterst vakkundig in het gebruik van de ramp voor hun eigen wervingsdoeleinden.

De lokale bevolking blijft er ondertussen vrij stoïcijns onder. Zij hebben helemaal geen tijd om zich met oorzaken bezig te houden, zij proberen te overleven en zo goed als het kan weer een bestaan op te bouwen. Zij mogen echter nog altijd niet terug naar het voormalige rampgebied, maar wonen in tijdelijke onderkomens daar vlak buiten.

Zo doen nog altijd vele verhalen de ronde over deze merkwaardige natuurramp. En, zoals Westerman ondervindt, in al deze verhalen zit wel een kern van waarheid, door de jaren bekleed met vele lagen fictie. Zoals om de rib van Adam zo veel lagen zijn geboetseerd dat je uiteindelijk Eva overhoudt. Westerman heeft hiermee een sterk onderwerp te pakken. Ik denk dat het hem altijd om de oorsprong van verhalen te doen geweest is; als een archeoloog wroet hij in de bodem en beschrijft wat hij daar vindt. In zijn eerdere boeken doet hij dit ook al, maar nog niet eerder heeft hij het zo expliciet benoemd.

Waar Westerman eerder schreef als journalist, lijkt hij in Stikvallei meer literair schrijver. Hij schrijf meer to the point, in korte hoofdstukjes, maar tegelijkertijd plaatst hij zijn onderwerp in een breder perspectief. Ook de stijl is naar een hoger plan getild. Hier is een schrijver aan het woord die het in zich heeft een breed publiek te bereiken en daar zelf ook van overtuigd is. Zou Frank Westerman stiekem een nieuwe weg zijn ingeslagen?

De Bezige Bij, 2013
318 pagina’s